Na pograniczu Peru i Boliwii, w samym sercu wysokich Andów leży jedno z najbardziej malownniczych, ale również tajemniczych jezior świata – Titicaca. Powstało wokół niego przez wieki wiele legend, łącznie z tą mówiącą, że właśnie tu narodziło się słońce. Dziś jezioro Titicaca jest obowiązkowym punktem wycieczek po Peru i Boliwii. Co warto o nim wiedzieć i jaka jest historia jego powstania?
Jezioro Titicaca mapa
Mapa jeziora Titicaca:
Jezioro Titicaca – położenie i najważniejsze dane
Czasami można odnieść wrażenie, że w Peru jest wszystko, co największe. W dawnym królestwie Inków znaleźć można nie tylko najgłębszy kanion (Kanion Colca), ale też najwyżej położone żeglowne jezioro świata.
Titicaca, bo taką właśnie nazwę nosi akwen wodny, znajduje się na wysokości 3812 metrów n.p.m. Położone jest w Andach Środkowych, pomiędzy wschodnimi, a zachodnimi pasami gór, w północnej części zagłębienia Altiplano. Jezioro rozpościera się na terenie dwóch państw – wg Peruwiańczyków 60% należy do Peru, 40% do Boliwii, Boliwijczycy na ten temat mają dokładnie odwrotne zdanie. Tak naprawdę jednak granice są trudne do ustalenia. Pewne jest natomiast, że Titicaca zajmuje powierzchnię 8,3 tys. km2 (190 km długości x 80 km szerokości) – co czyni je trzecim pod względem wielkości jeziorem w Ameryce Południowej. Przeciętna głębokość określana jest na 140 do 180 metrów, przy czym maksymalna wynosi 281 metrów. Ciekawostką jest, że poziom wód w Titicaca zmienia się okresowo nawet o 5 metrów. Zdziwienie wywołuje również temperatura wody. Chociaż jezioro leży w klimacie podrównikowym, to nie należy do najcieplejszych. Jego wody mają temperaturę między 6 a 13,5 stopnia Celsjusza. Do kąpieli nie zachęca też zimny wiatr, który wieje zawsze między majem, a sierpniem. Słony akwen jest również niemal całkowicie bezodpływowy. Do Titicaca wpływa aż 25 rzek, a wypływa tylko jedna – Desaguadero. Ma ona 320 km długości i płynie na wysokości aż 3560 m.n.p. co sprawia, że jest jedną z najwyżej położonych rzek na świecie.
Jak powstało jezioro Titicaca?
Jezioro Titicaca (błędnie nazywane też jeziorem Titikaka lub Tikitaka) swoją nazwę wzięło z języka ludu keczua. W wolnym tłumaczeniu oznacza pumę (titi), która poluje na zająca (caca). Najprawdopodobniej nazwa jeziora pochodzi od jego kształtu. Podzielone na dwie części i połączone cieśniną Tiquina, faktycznie może przypominać polującą na zająca pumę. Jak jednak powstał tak niezwykły akwen wodny?
Według geologów, jezioro Titicaca jest pozostałością po śródlądowym morzu, Lago Ballivian, które istniało ok. 100 mln lat temu. Potwierdzeniem tej teorii mają być słone wody Titicaca, a także fakt, że po dziś dzień zamieszkują je ryby morskie i skorupiaki spotykane również w Oceanie Spokojnym. Znakiem, że jezioro było kiedyś częścią morza, są również ślady morskich pływów na zboczach gór oraz skamieniałe resztki morskich zwierząt na brzegach akwenu. Geolodzy podają, że jezioro utworzyć miało się z zatoki w wyniku naturalnych kataklizmów i urosnąć wraz z górami. Jak to jest możliwe? Jest to wynikiem tego, że Andy to młode, wciąż rosnące góry. Ich wzrost jest nierównomierny, silniejszy na północy, słabszy na południu.
Morskie pochodzenie ma odpowiadać nie tylko za żyjące w jeziorze ryby, ale i za tektoniczny charakter Titicaca. Ukształtowanie jego dna sprawia, że geolodzy określają wiek jeziora na miliony lat. Najprawdopodobniej powstało ono już w miocenie. Badania linii brzegowej wskazują, że zajmowało ono wtedy o wiele większy obszar niż dziś – jego wody miały przykrywać cały płaskowyż Altiplano. Potwierdzeniem tego są odkrycia archeologiczne m.in. profesora Arthura Posnansky’ego (znanego boliwijskiego uczonego o polskich korzeniach), które wskazują, że starożytne miasto Tiahuanaco znajdowało się na brzegu jeziora. Dziś jego ruiny zlokalizowane są ponad 20 km od niego. Spadek poziomu wód, a tym samym zmniejszenie powierzchni Titicaca przypisywane jest intensywnemu parowaniu oraz niekorzystnym procesom geologicznym.
Położenie oraz wysokość sprawiają wrażenie, że jezioro Titicaca jest odizolowane od cywilizacji, a przez to nie narażone na jej zgubny wpływ. Nic jednak bardziej mylnego. Obecnie akwen niestety jest znacznie zanieczyszczony i z każdym rokiem ulega coraz większej degradacji. Przyczyną tego są ścieki trafiające z okolicznych miast takich jak Puno, Juliaca i Copacabana. Do katastrofy ekologicznej Rezerwatu Narodowego Titicaca przyczyniło się też wprowadzenie do ekosystemu pstrąga kanadyjskiego. Ten gatunek ryby spowodował znaczne zubożenie mikrofauny i flory i wyginięcie niemal połowy żyjących w jeziorze ryb.
Niezwykła historia jeziora Titicaca
Profesor Arthur Posnansky uważa, że pierwsi „osadnicy” na płaskowyżu Altiplano pojawili się dopiero po utworzeniu jeziora Titicaca i jego wypiętrzeniu. Najbardziej znana kultura pojawiła się nad jeziorem ok. 17000 lat temu. Wtedy to zbudowane zostało miasto Tiahuanaco, znane też jako Tiwanaku. Archeolodzy podają, że zamieszkiwał je lud o tej samej nazwie. Był on pochodzenia przedinkaskiego, najprawdopodobniej trudnił się hodowlą i rolnictwem, a stopień jego rozwinięcia cywilizacyjnego był bardzo wysoki. O tym ostatnim świadczą budynki wznoszone zgodnie z układem gwiazd, trójwymiarowe portrety ludzkich twarzy wykonane na ceramice, tkaninach i budynkach. Miasto Tiahuanaco tajemniczo zniknęło jednak z powierzchni ziemi. Według inkaskich legend bogowie, chcąc ukarać jego mieszkańców, wywołali straszliwe trzęsienie ziemi. W jego efekcie miasto zatonęło w wodach jeziora Titicaca. Legenda ta znajduje potwierdzenie w wyliczeniach profesora Posnansk’iego, który jako przyczynę zagłady Tiwanaku podaje ruchy tektoniczne regionu.
Wyjaśnienie w odkryciach badaczy i naukowców znajdują też legendy o podwodnym mieście Wanaku, które miało być powiązane z kulturą Tiahuanaco. Zgodnie z nią w wodach jeziora znajdować ma się miasto, w którym w późniejszym czasie Inkowie ukryli złoto. Titicaca miało je chronić przed chciwością hiszpańskich konkwistadorów. Pierwsze poszukiwania inkaskiego złota rozpoczęły się w latach 60. XX wieku. Wtedy to francuski badacz mórz, Jacques-Yves Cousteau, zorganizował ekspedycje łodzią podwodną na dno jeziora. Odkrył on jednak jedynie stare wyroby ceramiczne. Podobnymi znaleziskami pochwalić mogło się czasopismo „National Geografic”, które w latach 80. ubiegłego wieku wyruszyło na poszukiwania Wanaku. Dopiero w 2000 roku, w głębinach jeziora Titicaca, międzynarodowa grupa archeologów odnalazła ruiny starej świątyni. Jej powstanie datuje się na 500-1000 n.e co oznacza, że istniała ona jeszcze przed pojawianiem się Inków.
Cywilizacje, które mieszkały nad brzegiem jeziora Titicaca
Lud Tiahuanaco nie był jedynym zamieszkującym regiony jeziora Titicaca. Powszechnie uważane jest ono za kolebkę starożytnych cywilizacji Peru i Boliwii. Najczęściej jako tę pierwszą wskazuje się kulturę Pucara, która żyła na terenach na północny- zachód od jeziora w latach 400 p.n.e. – 100 n.e. Potwierdzeniem jej istnienia są takie artefakty jak np. płyty fundamentowe z czerwonego piaskowca oraz kamienne rzeźby i naczynia ceramiczne z malowanymi i nacinanymi dekoracjami o kształtach geometrycznych, kotów i zakrzywionych postaci ludzkich. Naczynia malowane były zwykle na czerwono, brązowo lub kremowo.
Najbardziej znaną kulturą była jednak Tiwanaku. Jej przedstawiciele zamieszkiwali południowy brzeg jeziora. Cywilizacje Tiwanaku i Pucara rozwijały się przez pewien czas równolegle, ale niezależnie od siebie – choć naukowcy wskazują, że występują pewnie podobieństwa np. w stylach artystycznych.
Po nagłej zagładzie Tiwanaku, okolice jeziora zamieszkiwały społeczności takie jak Aymaras i Collas. Te zostały pokonane przez Inków, którzy tereny jeziora Titicaca włączyli do swojego imperium. Warto jednak nadmienić, że ekspansja w tym obszarze nie była łatwa. Pierwsza próba nastąpiła w 1425 roku za panowania Viracocha Inka, następnych podjął się Pachacuti Inca Yupanqui (1438-1471 n.e.). Sukces przyszedł jednak dopiero po zwycięstwie nad rzeką Desaguadero. Pozwoliło to Inkom na kontrolę całego terenu jeziora. Podbój terenów wokół niego wiązał się, niestety dla lokalnej ludności, z bezlitosnymi represjami. Podania mówią, że przywódca Qolla został zabrany do Cuzco i podczas wielkiej ceremonii ścięty, lokalnych wodzów zaś oskórowano, a ich głowy nabijano na tyczki.
Jezioro Titicaca dla Imperium Inków stało się niezwykle ważne. Włączyli oni lokalne legendy i mity do własnej historii, a także uznali Titicaca za swoje święte miejsce. Na wyspach zbudowali świątynie słońca (Inti) i księżyca (coati), a także sanktuarium na cyplu Copacabana. Inkowie są również autorami legendy, która mówi, że słońce narodziło się nad Titicaca. Manco Capac i jego siostra (lub żona) Mama Ocllo, pochodzili z obszaru jeziora, a kolejni władcy Inków również odbywali coroczne pielgrzymki do tych świętych miejsc.
Kto teraz mieszka na wyspach jeziora Titicaca?
Obecnie wyspy na Titicaca zamieszkuje lud Apatani, Taqile oraz Uros. Dwie pierwsze grupy Indian żyją na stałych wyspach, ostatni na trzcinowych wyspach Uros. Dane wskazują, że na Uros mieszka ponad 200 rodzin, czyli ok. 1800 osób. Indianie Uros tereny te zamieszkują od setek lat. Ich kultura wywodzi się z cywilizacji Aymara i Quechua. Według źródeł, są oni jednym z najstarszych ludów obu Ameryk. Zamieszkali oni na wyspach, aby uniknąć podboju przez cywilizacje Tiahuanaco, Collas i Inków, a później hiszpańskich konkwistadorów. Jezioro przez wieki zapewniało im wyżywienie w postaci ptaków i ryb, a także tereny łowieckie.
Współcześni Uros nie żyją jednak z rybołówstwa i polowań. Nie posługują się też – tak jak ich przodkowie językiem pukina, a ajmara oraz hiszpańskim. Głównym zajęciem Indian Uros jest turystyka, która w ostatnich latach intensywnie się rozwija. Turystom proponują oni ręcznie wytwarzane kolorowe tkaniny lub przedmioty z trzciny totora. W czasie odwiedzin na wyspach Uros można też przymierzać tradycyjne stroje, wejść do typowego domku (jednoizbowy z kuchnią na zewnątrz) i popływać na caballitos (koniki), czyli słynnych łodziach z trzciny totora. Wielu Uros prowadzi też hotele lub restauracje serwujące lokalne dania. Liczba ludności na wyspach Uros stale się jednak zmniejsza. Dzieci, które mają dostęp do szkoły podstawowej, a także edukacji wyższej w pobliskich miastach często nie wracają na wyspy po zakończeniu nauki.
Na wyspy Uros wracają natomiast od lat turyści i podróżnicy. O tym, co na nich zobaczyć i jak je zwiedzać dowiecie się z praktycznego przewodnika po jeziorze Titicaca.
